Lufta ishte fjala e ditës, në gojë të gjithkujt. Nji ndjenjë padurimi ekzistonte pasi që shpallja e pavarësisë së Kosovës nga Sërbia po afronte.[1] Nëpër lajme jepeshin njoftime mbi rritjen e tensioneve mes komuniteteve shqiptare e sërbe, nga të dyja palët organizoheshin veprimtari përkujtimore për të humburit dhe krimet e luftës së fundit, përderisa KFOR-i -forca paqeruajtëse e NATO-s në Kosovë – patrullonte rrugët e Kosovës me automjete ushtarake. Si do shkonte gjendja në ditën e shpalljes? A do kishte demostrata? A do të sulmonte ushtarakisht Sërbia?

Asgja  s’dihej me siguri. Këto pyetje e shqetësonin Pranverën [2], që sapo kish dalë nga kuzhina me nji tabaka me kafe turke, gota me lang pemësh dhe biskota. Kur po na qeraste, djali i saj 18 vjeçar Agroni më pyeti, pak  me kasten: “Ku ke me shku po të ketë luftë prap?” Pak e çuditun e me siklet u përgjigja, ” Shpresoj se nuk ka me pasë luftë tjetër, që unë me vazhdu me nejtë këtu ku jam” Me nji hije të randë në fëtyrë ai vazhdoi me të vetën, “Jo, ka me pasë prap luftë, e ne kena me të ardhë ty pas”. Pranvera e ndërpreu djalin e saj duke rrufitë nji gllenjkë kafeje, duke than: “Kemi jetu me luftën për 500 vjet. Gjithsesi, ma parë lufta bahej mes burrave – burrë me burrë. Tashma asht ndryshe, luftohet edhe kundër grave e thmive. Thojn se sërbët kan me luftu edhe kundër kafshve”.

Me kte ndërhymje Pranvera hyni në nji hapsinë të largët, prej ku ia nisi me nxjerrë kujtimet e veta. Me nji mënyrë, duke thurë ato që pat kalu vetë, me ato që kanë kalu edhe të tjerët, njerëzit e familjes së vet apo edhe fshatarët tjerë, ajo na bani me imagjinu pamjet e tmerrit që pat ndodhë në fshatin Pastasel. “U patën vra shumë prej familjes teme. Ma vranë burrin, kunatin e plot kushërij”. Mori pak frymë. “Ikëm dy her në male, për dy dit. Ishte dhe nji traktor me njerëz mrapa. Asaj pjese sërbët i vun flakën, e njerzit u dogjën aty. Menoj se shumë ushtarë ishin drogu. Pash vetëm nji ushtar të ri sërb që qau. Interesant! Vetëm ai qau.”

Storiet e saj dukeshin si të fiksume në radhët e nji vargu të padukshëm, si shkrepje fotografike, ku çdo nji prej tyne ķallxonte figura brutale vrasjesh, njerëz që arratisen, kufoma që digjen dhe ushtarë të marrosun. Ato imazhe kallxojn bindshëm mizorit e luftës, tmerrin që qeniet njerzore munden me shkaktu, imazhe rrënqethëse që nuk të lejnë me harru. Ajo na kallxoi sesi ushtarët e paramilitarët sërb i kishin mbledhë prej shtëpive, pastaj prej shkollës për kah lugina, i kishin vjedhë paratë e bizhuteritë e kishin nda burrat prej grave. “Kur kam kthu kokën, kam pa disa prej tyne”, vazhdoi Pranvera, “Kishin nji pamje të tmerrshme, me fëtyra të çartuna. Dukeshin krejt të çmendun.” Zani i saj po çohej avash avash duke folë, kurse shikimi po bahej i largët, sikur po shkonte pas diku. Ajo nisi me thirrë, “un qesh tu nejt pas thmive dhe burrit tem, që ishin krejt të ulun përtokë. Ma mirë me më vra mu, sesa burrin e thmit. Isha ba gati me dekë”.

E imagjinova atë duke mbrojtë familjen e saj, gati e mbinatyrshme: një nanë matriarke e patrembun duke i hapë flatrat e saj mbrojtëse para vdekjes. Por shpejt ky imazh u zhdukë, se nisën prap skenat e tmerrit brutal. “Papritë nji djal desh me u arratisë”, vazhdoi ajo. “Po vraponte, por shpejt sërbët e rrethunë. Kishte humbë mendjen ai, e nuk mindje me ba asnji çap para a mrapa. Ushtarët sërb morën mitralozët dhe nisën tu e rrah djalin për vdekje. Nuk ma kish marrë kurr mendja se trupi i njerit mundet me u hedhë si top, lart e posht.”

Ndiva nji shtrëngim në lukth e fyti m’u ngushtu. Pamja e kësaj ngjarjeje ishte e papërballushme. edhe Agroni dukej i trallisun, gjykuar prej tingullit të çjerrë metalik të lodrës së tij, të cilin e kishte lëndu duke e shty me forcë me kambët e tij të vocrra, mbrenda e jasht guackës së vet metalike. Pranvera nuk e vuni re, ose nashta bani sikur nuk e vuni re. “Ata i morën burrat tanë dhe i gjunjëzunë me zor. E ndiva sesi tha njani prej tyne: ‘të marrim nji djalë të vogël e ta masakrojmë para tyne’. Ata donin të na terrorizonin. E mbaj mend si vikatnin gratë e thmitë kur po na i merrshin burrat. Kur ma morën burrin, thmijët bërtitën fort. Ata veç bërtisnin”.

Ndërsa në synin tim të brendshëm po merrshin formë pamjet si të qametit, e ndërpreva me qetësi Pranverën, duke e këshillu: “Ndoshta nuk duhet të vazhdosh ma me i tregu këto gjana. Ke me pasë makthe natën”. në fakt shqetësohesha edhe për makthet që mund të kishim unë e Agroni. Nuk doja që të vazhdonte ma tutje, por pa derman. dukej sikur ajo veç sa ia kishte nisë. Pranera thirri: “Më kujtohet çdo gja, çdo gja! Kunata m’i mori thmitë, kurse unë desha me ndejtë. Desha me ndejtë e me dekë me burrat. Ai ishte vendi ku duhej me kan. Nuk kisha frikë”.  Megjithate ate e detyrunë me u largu kur ushtarët ia nisën me qëllu në ajër. “Nuk ishim larg prej burrave tan kur u bashkova me të tjerët. Ata ia nisën me qëllu brrrrrrrrrrrrrrrr; ndëgjum mitralozat. ia nisa me vikatë ‘Po i vrasin të tanë! Po i vrasin të tanë!'”.

“A munesh me më gjetë nji çikë në Gjermani?” e ndërpreu Agroni monologun e të amës. Heshta, nuk mundesha me gjetë fjalët. Pa ia vu veshin kësaj ndërpremjeje dhe shqetësimit të të birit, Pranvera vazhdoi, por më qetë: “Nuk mbaj mend asgjë nga arratia. Nuk më ka mbetur asnjë kujtim prej saj. Erdha në vete mbasi kishim mbërritur në fshatin tjetër dhe nisa me u bërtitë njerëzve rreth meje”. Për një javë ajo vinte në vete dhe sërish e humbte vetëdijen, duke e humbur shpresën se do ta shihte sërish të shoqin gjallë. “I thash njerëzve se po të ishte gjall ai do më kish gjetë. Pasi që nuk ka ardhë, do me than se ka vdekë”. Ky kujtim sikur e çlirojke Pranverën, duke e kthy në dhomën ku po fisnim të tre. Duke na hedhë prap lang e duke na dhanë biskota, u përpoq me na futë në një bisedë muhabeti, për gjana të ditës.

Duke u përpjekë mos me e dhanë veten, mora pjesë në bisedë me ndjenja faji, duke m’u përzi. Stomaku m’u trubullu nga pamjet e tmerrshme që më nxiste në imagjinatë ky rrëfim, e që më rrotulloheshin pa pra në mendje, dhe me faj, për shkak të përpjekjes që kisha ba me e ndërpre Pranverën, e me e bë me heshtë.

Nga: Hanna Kienzler

Përkthimi nga: Armanda Hysa

[1] Deklarata e Pavarësisë: 17 shkurt 2008

[2] Të gjithë emrat e përdorur janë pseudonim.