AUTO-PAGE-TITLE

Është Mars dhe po afrohen përvjetorët e masakrave të kryera nga forcat sërbe në Krushë të Madhe dhe Pastasel në vitin 1999. Ato përkujtohen më 26 Mars në Krushë dhe më 31 Mars në Pastasel. Në vitin 2008, pak kohë pasi Kosova shpalli pavarësinë e saj nga Serbia, im shoq dhe unë patëm privilegjin të ishim të pranishëm në përkujtimoret – ceremoni dhe emocione të cilat kanë hyrë thellë në kujtimet tona, për t’u mos harru kurrë.

Në at’kohë, gratë në Krushë e Pastasel tregonin sesi jetesa gjatë Marsit ishte një sfidë e madhe emocionale. Përvjetorët e masakrave përbënin objek bisedash të përditshme […]

AUTO-PAGE-TITLE

Ishte e zakontë të gjeje portretet e paraardhësve në dhomat e ndenjjes së çdo grupi familjar. Duke shërbyer si një pemë gjenealogjike, ata prezantonin trashëgiminë e njerëzve dhe drejtonin vëmendjen rreth linjës së origjinës, duke gjurmuar prejardhjen nëpërmjet anës mashkullore. Gjatë kohës së Luftës së Kosovës, ushtarët serbë i kishin shkatërruar qëllimshëm shumë prej këtyre portreteve, duke i hequr, grisur ose djegur ato. Këto akte simbolike synonin të tallnin burrat shqiptarë, të mohonin të drejtat e familjeve mbi tokën dhe të ndërprisnin ndjenjën e përkatësisë dhe origjinës.Gjithë çka mbeti ishin shenjat e venitura të kornizave në vendin ku dikur qenë varur, të […]

AUTO-PAGE-TITLE

Pllau

“Qitu janë familja tu mbajtë zi për dy vllazën qi kanë dekë…”

Pllau

“Njiky asht tamam nji varr i përbashkët…”

Pllau

“N’kyt varr të përbashkët mund të shohësh msusin tem dhe një msus tjetër…”

Pllau

“Qitu asht një kufomë e djegun qi gjetme…”

Pllau, pllau, pllau

“Qitu janë gra tu mbajtë zi…”

Pllau

“Nji tjetër varr i përbashkët…”

Duke qëndru në këmbë rreth një tavoline në shkollën fillore të Krushës së Madhe, ne kqyrëm fotot e kufomave të stivosura një mbi tjetrën, mbetjet e eshtrave pranë rrobave në kalbje dhe sendeve personale. Pranë tyre qenë ekspertë të mjekësisë ligjore të veshun me uniforma të bardha dhe ftyra të mbulume nga maskat, fshatarë me […]

AUTO-PAGE-TITLE

Pas një dite të gjatë duke qëruar speca dhe gatuar ajwar në oborr, Arieta m’u bashku në shilte, një dyshek sfungjeri të hapur në verandë. Ndërsa merrnim rrezet e fundit të pasdites, Arjeta reflektonte mbi punën e ditës dhe shpresat që ka ushqyer për fabrikën e vogël të specave që po ndërtonte. Tundi kryet dhe psherëtiu, “S’do muj ta kisha mendue këte do vite ma para…” Vetëm dy vite më parë, një organizatë humanitare kishte mbledhur një takim me të tjera gra të ve nga lufta në zonën e saj për të ngritur një biznes që do përpunonte speca me qëllim tregtimi. […]

AUTO-PAGE-TITLE

Në nji prej bisedave tona të shumta për Luftën e Kosovës, i ndjeri Kadri Dellova, kryeplaku i fshtatit, më tregoi: “Masakra e Krushës asht e gjallë n’mendjen teme si me pasë ndodhë dje. Tanë k’to vite, vazhdoj me e pa terrorin, dhunën. Më beso, ishte si me kanë Hiroshima e Nagasaki. Fshati u shkatërru i gjithi. Vrasje masive, përdhunime, vjedhje të bizhuve të grave, tu therë fytet e njerzve me thika – të gjitha kanë kenë pjesë e historisë së Krushës. Ti s’mund ta sjellësh nëpërmend që nji niri normal i ban k’to sene.” Asht […]

AUTO-PAGE-TITLE

Forcat e armatosura serbe sulmonin sistematikisht fshatrat e bashkisë së Rahovecit, duke dëbuar civilë, bombarduar e shkatërruar shtëpitë e tokat dhe duke vrarë gjënë e gjallë. Me fëmijët në gji dhe të moshuarit për krahu, shumë u arratisën drejt fshatit Pastasel, ku banorët u ofruan strehim. Deri atëherë, dy mijë persona prej fshatrave përreth dhe nga bashkia Klinë ishin mbledhur atje, duke pritur me ankth dhe frikë fatin që i priste.

Më 31 Mars 1999, forcat e armatosura iu afruan Pastaselit. Fshatarët dhe refugjatët rendën në kodrat pranë pa humbur kohë. Shumica prej burrave u fshehën veç nga gratë e fëmijët, për t’i […]

AUTO-PAGE-TITLE

I

Jam tu kqyr një seri fotosh pa shkëlqim, të organizueme në një album. Secila është vendosë me kujdes në fletë individuale plastike që janë tash të grisuna dhe ofrojnë pak mbrojtje për fotot. Janë vitet ‘80. Fotot portretizojnë familje me shprehje serioze ftyre me sy drejtuar kamerës. Disa të tjera tregojnë mbledhje familjare rreth tavolinash kafesh të mbushura me pije të gazuara dhe meze. Ka do foto të burrave dhe grave duke pozu shkujdesun para makinës së tyne të parë, ose të një çifti të ri të përqafuem para një monumenti kombëtar dhe burrash duke pozu në forma të ndryshme pranë lulishteve […]

AUTO-PAGE-TITLE

Anduena [1] vështron me dashuri të birin e ulun mbi prehën dhe thotë, “Lufta asht si prrallë për te. Më thotë përherë, “Nan, a m’difton për luftën?”. Un kam zor me folë për te, por i tregoj çka ka ndodhë. Kur maroj, më thotë, “Sa i gzuem jam qi s’kam kenë lindë so kohe.” Ky çast i nxit Anduenën dhe vjehrrën e saj, Lulen, të ndajnë kujtimet e tyre nga konflikti në Kosovë. Ulur mbi shilten ngjyrë kafe përballe mejë, dy gratë e guximshme më tregojnë për përhapjen e dhunës dhe frikës, dhe për pasigurinë e thellë që ndjenin. Ato përshkruajnë si […]

Margjinale dhe në nevojë

Gratë që humbën burrat gjatë Luftës së Kosovës u perceptuan si të gjendura në një hapësirë të ndërmjetme e të pasigurt. Ato nuk mund të trajtoheshin as si gra të martuara dhe as si vejusha të zakonshme. Në fund të luftës, nuk kishte vend të qartë për to, pasi rolet po ndryshonin, ndërsa komunitetet përpiqeshin të kuptonin praninë e tyre. Identitetet e këtyre grave u perceptuan se kishin nevojë për riformulim përmes gjuhës dhe diskurseve, për t’u bërë të kuptueshme për të tjerët. Kornizat e reja të identitetit i portretizojnë vejushat e luftës si ‘margjinale dhe në nevojë’, […]